Hoşca bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen
Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen
Mükemmel bir varlık olan insan , Şeyh Gâlib"in  dizelerinde ifade ettiği gibi, kâinattan süzülmüş bir özdür.
“Kendine olumlu bir gözle bak (kıymetini idrak et); zira sen âlemin özüsün; bu kâinatın göz bebeği olan insansın sen!”
Bedeniyle, ruhuyla, maddî ve mânevî çehresiyle insan, ilâhî sanatın benzersiz ve mükemmel oluşunu gösteren en büyük kanıttır. Tamamen ilâhî iradenin bir tecellisi olarak vücuda gelen insan, görünümüyle, yapısıyla bir mucizedir.“Biz insanı en güzel bir biçimde yarattık.”(Tin,4)
 insan, Allah katında diğer canlılar arasında müstesna bir yere sahiptir. Düşünme, akletme, muhakeme etme yeteneğiyle  de bazı meleklerden de üstün olan bir varlıktır. Bu durum Kur"an"da, “Allah Âdem"e tüm isimleri öğretti.” ifadesiyle dile getirilmiştir. Rabbimiz meleklerine, “Ben yeryüzünde bir halife (mülkiyetimi emanet edeceğim bir vâris) yaratacağım.” dediği zaman melekler, “Biz Seni takdis etmekte ve övgüyle yüceltmekte iken yeryüzünü yozlaştıracak bir varlık mı yaratacaksın?” (Bakara,30)  itirazıyla bu ilâhî iradeye karşılık verince Yüce Allah, Âdem"e, kendisine öğrettiği eşyanın ismini, bilgisini, niteliklerini meleklere bildirmesini söylemiştir.
 “İnsanlar madenlerdir.” Hz. Muhammed (sav)in  insanın karakter yapısının, mizacının ve ahlâkî eğilimlerinin farklılıklarına dikkat çekerek, insan farklı mizaçların timsali bir  varlıktır. Böyle harukulade bir varlık amaçsız yaratıldığını düşünebilir miyiz.
 Kainatta yerde ve gökte bildiğimiz bilmediğimiz alemlerde hiçbir varlık amaçsız yaratılmamıştır. “Biz göğü yeri ve ikisi arasındakileri boş yere yaratmadık.” (Sa’d 27) “Biz gökleri yeri ve bunlar arasında bulunanları oyun ve eğlence olsun diye yaratmadık. Biz onları sadece yüce bir amacı gerçekleştirmek üzere yarattık. Fakat insanların çoğu bunu bilmiyor.” (Duhan 38-39)
Sanat harikası olan büyük alem diye de tarif edilen insanı Yüce Rabbimiz bizlere şöyle tarif etmektedir.  “(ona) ruhumdan üfledim yani onu değerli ve şerefli kıldım onu ellerimle kudretimle yarattım.”  Sad 72-75)
“Biz hakikaten insanoğlunu şerefli kıldık. Onları (çeşitli nakil vasıtaları ile) karada ve denizde taşıdık. Kendilerine temiz güzel güzel rızıklar verdik. Onları yarattıklarımızın birçoğundan üstün kıldık.”  (İsra 70), “Allah yeryüzünde her şeyi sizin için yarattı.” Bakara 29)
Ayet-i Celilelerde değerli kılınan bu insan başıboş amaçsız yaratılabilir mi?
“İnsan kendisinin boş yere yaratıldığını mı zannediyor.” (Kıyamet 36),
O halde Yüce Rabbimiz insandan ne istemektedir. Bunları şu şekilde ifade etmek mümkündür.
1- İman etmek,
“Ey insanlar! Peygamber size Rabbinizden hak ve hakikatlerle dolu Kur'an'ı getirmiştir. O halde kendi iyiliğiniz için iman eden. Eğer inkar ederseniz bilin ki göklerde ve yerde ne varsa şüphesiz hepsi Allah'ındır.”  (Nisa 72)
2- Allah'a, Rasulüne iman ve ittiba etmek.
“(Ey Muhammed) de ki; Ey insanlar! Şüphesiz ben yer ve göklerin hükümranlığı kendisine ait olan Allah'ın hepinize gönderdiği peygamberiyim. “O’ndan başka ilah yoktur. O diriltir ve öldürür. O halde Allah'a ve onun kelamına (sözlerine) inanan Rasulüne,  o ümmi Peygambere iman edin, ve ona uyun ki doğru yolu bulasınız.” (Araf 158)
3- Allah'a kulluk etmek, ibadet etmek.
“Ey insanlar! Sizi ve sizden öncekileri yaratan Rabbinize ibadet edin. (Rabbinizi layıkı ile tanıyın O'na kulluk edin ki Allah'a karşı gelmekten sakınırsanız.”  (Bakara 21)
4-  Allah'tan sakınmak.
“Ey insanlar! Rabbinize karşı gelmekten sakının. Çünkü kıyametin sarsıntısı çok büyük bir şeydir.” (Hac 1) “Ey insanlar! Rabbinize karşı gelmekten sakının. (Rabbinizin emir ve yasakları konusunda duyarlı ve bilinçli olun) O gün ana babanın evladına faydası olmadığı gibi evladın da ana babasına hiç bir faydası dokunmaz. Unutmayın ki Allah'ın va’di mutlaka gerçekleşecektir.” (Lokman 33)
5- Dünya hayatı sizleri aldatmasın.
“Ey insanlar! Allah'ın vaadi mutlaka gerçekleşecektir. Öyleyse dünya hayatı kesinlikle sizleri aldatmasın.  Şeytan sizi Allah ile (yanlış inançlara saptırarak) aldatmasın.  Şüphesiz şeytan düşmanınızdır.  Onu düşman belleyin. Çünkü şeytan kendisine uyanlara cehennemlikler arasına çağırır.” (Fatır 5-6)
6- Kur'an'a sımsıkı sarılmak.
“Ey insanlar! Size Rabbinizden burhan (peygamber) geldi. Biz (onun vasıtasıyla) size apaçık bir nur (Kur'an'ı) indirdik.  Allah'a inanıp kitabına sımsıkı sarılanları O Allah (c.c) rahmetine girdirecek onları kendisine giden doğru yolu onlara ulaştıracaktır.” (Nisa 174 175)
7- Helal olan şeylerden yemek.
“Ey insanlar! Yeryüzündeki şeylerin helal ve temiz olanlarından yiyin. şeytanın izinden yürümeyin. Çünkü o sizin için apaçık bir düşmandır.” (Bakara 168)
Sonuç olarak şunu ifade edelim ki Yüce Rabbimiz hiçbir varlığı ve insanı hedefsiz amaçsız ve gayesiz yaratmamıştır.
Yılmaz BAYRAM
   Akçaabat Vaizi