“İrevan’ın dik yokuşu oraya giden değilem.” (Halk türküsü) Kaynak kişisi Karslı (ozan) Aşık Murat Çobanoğlu olan bu türküde adı geçen ve geçmişte zor gidilen İrevan, yani Revan diye bilinen şehir şimdinin Erivan’ıdır. Yani, uluslararası adıyla Ermenistan’ın başkenti Yerevan. Ermenistan Cumhuriyeti, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nden (SSCB) 1991 yılında ayrılıp, bağımsızlık ilan etmiş, 30 bin kilometrekare büyüklükte, 3 milyona yakın nüfusu olan bir doğu komşumuz. Bağımsızlık sonrası Ermeni- Azeri savaşında, Ermenistan, Dağlık Karabağ ile Laçin Koridoru'nu da fiilen ilhak ederek, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’ni kurdu. Bu nedenle Azerbaycan'ın Ermenistan'a uyguladığı ekonomik ambargoya 1993'te Türkiye de katıldı ve diplomatik ilişkilerini askıya alıp, Alican ve Akyaka’daki kara sınır kapılarıyla hava sahasını trafiğe kapattı. Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılması ve Ermenistan’ın topraklarımızın dışında kalmasından sonra Erivan’a ilk ziyaret 1935 yılında Başbakan İsmet İnönü’nün sınırı geçip, orada 5- 6 saat kalarak bir kahvaltı yapmasıyla gerçekleşti. Zaman zaman sportif ve insani amaçlı bazı münferit ziyaretlerle süren ilişkiler, 2007 yılında Van’ın Ahtamar Adası’ndaki kilisenin ibadete açılması ile biraz daha ileri boyuta taşındı, fakat Van’dan Erivan’a Borajet tarafından yapılması düşünülen uçak seferlerine ne yazık ki Genelkurmay ve Dışişleri Bakanlığı izin vermedi.

Fakat, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) Erivan’dan İstanbul seferlerine uçuş izni verirken İstanbul çıkışlı Türk şirketlerinin seferlerine ise çok sıcak bakmamakla birlikte göz yumdu. Türk şirketi Fly Air, bu ülkeye sefer yapan ilk özel havayolu oldu. Daha sonra Atlasjet Airlines’in Erivan’a uçuş yaptığı bu dönemlerde Ermenistan ile Türkiye arasında diplomatik bir ilişki yoktu. Uçuşlara ticari olarak bakılıyordu. Bu seferlerin uzun ömürlü olmamasının en önemli nedeni yolcu sayısının azlığı ve bilet fiyatlarının çok yüksek oluşuydu. Tabii bir de askerlerin sıcak bakmayışı. 1915 Ermeni Tehciri nedeniyle Türkler’e kin besleyen ASALA ve diğer bazı Ermeni terör örgütlerinin 1973-1984 yılları arasında 31’i diplomat toplam 77 Türk vatandaşını şehit etmesiyle diplomatik ilişkilerimizin sertleştiği Ermenistan ile en önemli ilişki İnönü’nün ziyaretinden tam 73 yıl sonra başka bir ziyaretle oldu. Agos Gazetesi Yazarı Hrant Dink’in Ocak 2007’de İstanbul’da öldürülmesinden 19 ay sonra 6 Eylül 2008 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan ile Türkiye-Ermenistan milli futbol takımlarının maçını izlemek için Ermenistan’a gitti. Başkent Erivan’daki Zvartnots Uluslararası Havalimanı’na gövdesinde Türkiye Cumhuriyeti yazılı uçakla inen ve resmi törenle karşılanan Gül’ü ve THY’nin (İlk ve son) özel bir uçağıyla giden futbolcularımızı yol boyunca insan zinciri oluşturanlar protesto ettiler.

Aynı şekilde Ermenistan Cumhurbaşkanı daha sonra Türkiye’ye gelerek rövanş maçını izledi. Adına Ermeni Açılımı denen bu girişim daha sonraki yıllarda önemini kaybetti. Ermenistan ile siyasi- ticari ilişkilerin de en aza indiği bu dönemlerde Pegasus Havayolları 2017 yılında Erivan’a uçmak için plan yaptı. Fakat, uçuşların teknik nedenlerle ertelediğini duyurdu. Teknik nedenlerin ne olduğu ise hiç bilinmedi. 2019 yılına gelindiğinde, Türkiye’den de katılımın olduğu Pan-Armenian Oyunları delegasyonu 30 Mayıs’ta Ermenistan'ın başkenti Yerevan’dan Gürcistan tescilli bir uçakla direkt olarak Van’a geldiler. Türk Genelkurmayı’nın daha önce izin vermediği, Ermeniler’in şimdiki başkenti Erivan’dan tarihteki ilk başkentleri olan Van’a yapılan bu tarihi yolculuk sadece 35 dakika sürmüş, 5 bin yıllık bir tarihi yeniden canlandırmıştı. 2013 yılından bu yana Türk ve Ermeni şirketleri tarafından az yapılan İstanbul-Erivan ve Erivan- Antalya seferlerinin yanı sıra gündeme gelen Erivan-Van ve Van-Erivan arası direkt seferlere hala daha izin verilmiyor.

ARTIK YENİ BİR DÖNEM BAŞLIYOR

1. Dağlık Karabağ Savaşı 1994 yılında Rusya’nın ara bulucu olmasıyla bitmişti. Azerbaycan, 30 yıl sonra, Birleşmiş Milletler kararıyla kendi toprağı olan Dağlık Karabağ ve Laçin Koridoru’nu 2020’de başlattığı 2.Karabağ Savaşı ile Türkiye’nin de tam desteğiyle geri aldı. Ermenistan bu durumu kabullenerek yeni bir yol izleme kararı alıp, Türkiye ile diplomatik ilişkiler kurmak için ilk adımı Ermenistan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Vaan Unanyan’ın “Türkiye ile ilişkileri ön koşulsuz olarak normalleştirmeye hazırız.” sözleriyle attı. Ardından, Türk Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, “Ermenistan'la normalleşme adımları kapsamında karşılıklı olarak temsilciler atayacağız. Erivan'a charter (Tarifeli tabirini kullanmayan Dışişleri Bakanı, THY’nin Ermenistan’a seferler yapmayacağını mi ifade etti acaba?) uçuşları başlatacağız.” diye konuştu. Karşılıklı temsilci atamasından sonra duruma göre büyükelçilerin atanması gündeme gelirse, ticari ilişkiler sadece havacılık alanında değil her alanda daha da gelişecektir. Türkiye’de yerleşikler ve çalışmaya gelenlerle diasporadaki (Vatanından ayrı yaşayanlar) Ermeniler’in çoğunluğu Türkiye ile iyi ilişkilerden yana. Bu durum iki ülke arasındaki ilişkilere fayda sağlıyor. Mutlu yarınlar Türkiye’m.