1916 Yılında başlayan Rus işgali sırasında Tirebolu’dan Hopa’ya kadar uzanan –özellikle– sahil şeridinde öyle büyük kahramanlıklar yaşandı ki; bunlar başlı başına birer destandır. Bu destan kahramanlarının başında Topal Osman Ağa, Topal Musa, Hacı Hamdi Pirselimoğlu, Yüzbaşı Hasan Fehmi Bozalioğlu ve daha niceleri gelir. Yaşanan acılı olayları tek tek anlatmak on binlerce sayfa tutar. Biz bunlardan Tonya ve çevresindeki olayları anlatarak Karadeniz insanının ne denli vatan sever olduğunu göstermeye çalışacağız. Rus orduları Bolşevik ihtilali sonunda çekilmeye başlayınca Tirebolu’dan Akçaabat’a kadar onbinlerce asker kaybettiler. Bir o kadar da taun salgınına kurban verdiler. Yörede gizlenen –muhacırlığa gidemeyen– yerli yiğitler de gece baskınlarıyla Rus birliklerine büyük zayiatlar verdirdiler. Bu kayıplar sonunda çok bunalan Rus artçı kuvvetler komuta Kılita (Yalıköy) kalesinin kuzey yüzüne: “İSA Hazretleri Bizi Buraya Gelmeyi Bir Daha Nasip Ederse, Biz Yapacağımızı Biliyoruz” ibaresini yazmışlardı. Bu Rusça yazı ne yazık ki; 1973’te başbakanın genelgesine dayanarak benim tarafımdan kazınarak silindi. Bu tarihi belgeyi kendi ellerimle heba ettim. Üzgünüm.
Rus işgali sırasında tüm ilçe ve beldelerde çok önemli çarpışmalar yaşandı. Ama kelimenin tam anlamıyla –esas kurtuluş günlerini– hak ederek yaşayan ilçelerin başında Tonya gelir. Bugün Akçaabat sınırları içindeki “Eşek Meydanında” çok büyük savaşlar oldu. Özellikle gece baskınlarında düşmana kan kusturan milis komutanlar Bozahmetoğlu Mustafa Çavuş, Porosot Mehmet Çavuş, Kalyoncuoğlu Kerim Çavuş, Latifoğlu Ali Hafız, Hacısalihoğlu Pirağa, Kadıoğlu Muhammet Hafız, Lermioğlu Keleş, Lermioğlu Halim, Mollaoğlu Sefer Çavuş, Hapsioğlu Halit Onbaşı, Sanoğlu İzzet Çavuş, Hacıfettağoğlu Halim Ağa, Garbetoğlu Ahmet Çavuş ve daha niceleri. Bunlardan son dört milis komutan daha çok Vakfıkebir yöresinde savunma savaşları ve gece baskınlarıyla şöhret oldular. Tonya’nın coğrafi yapısı gece baskınlarına elverişli olduğu için Ruslar bu yörede çok büyük kayıplar verdiler. Bugün Tonya ve Vakfıkebir’in köylerinde yüzlerce Rus tüfeği bulunmaktadır. Bunların birçoğu yerli ustalar tarafından yeniden düzenlenerek yerli mermi atabilecek duruma getirilmişlerdir. Bugün bu yiğit insanları gençlerimize, torunlarımıza anlatmak zorundayız. Bizler böyle yiğit Türklerin torunlarıyız. Kabrinizde rahat uyuyun yiğit insanlar. Ruhunuz şad olsun…
Afyon savaşının akışını değiştiren yiğit insan Tonyalı İnce Ahmet’in öyküsünü gelecek haftaya okuyabilirsiniz.
Kalın sağlıcakla…