REÇETE’nin bu haftaki konuğu Kadın Hastalıkları ve Tüp Bebek Uzmanı Op. Dr. Ufuk Yılmaz:
Günümüzde hemen hemen her aileyi yakından ilgilendiren kısırlık ve bunun sonucunda tüp bebek konusunu uzmanı ile konuştuk. Op. Dr. Ufuk Yılmaz birbirinden önemli bilgileri siz okuyucularımız için anlattı.
Tüp Bebek Nedir? Kimlere Uygulanır?
Tüp bebek veya IVF denince kadından alınan yumurtalarla, erkekten alınan spermlerin dışarıda laboratuvar ortamında birleştirilmesi ve döllenme gerçekleştikten bir süre sonra anne rahmine yerleştirilmesi anlatılmaktadır. Ülkemizde bulunan tüp bebek merkezlerinde başarı ile uygulanmakta olup dünya standartlarında bir çok merkezde hizmet verilmektedir.
İnfertilite (Kısırlık) ne demektir?
Basit olarak kısırlık bir yıl süresince çiftin korunmadan ve normal ilişkiye rağmen gebeliğin elde edilemediği durumdur. Kısırlık kelimesi "infertilite", kısır "infertil", gebe kalabilme "fertilite", gebe kalabilir "fertil", gebeliğin başlangıcı olan döllenme olayı ise "fertilizasyon" ile eş anlamlıdır. Kadının yaşı ilerledikçe gebelik şansı azalır mı? Evet azalır. Yaş ilerledikçe düzenli cinsel ilişkiye rağmen gebelik elde edilene dek geçen süre uzar. 25 yaşındaki bir kadın genellikle 2-3 ay içinde gebe kalırken, 35 yaşın üzerindeki normal kadınlarda bu süre 6 aydan uzun sürebilir. Erkekler de de yaş ilerleyince üreme sağlığı bozulur mu? Kısmen. Erkeklerde de 60 yaş üzerinde sperm sayı ve kalitesinde azalma görülebilir. Ancak kadınlardan farklı olarak erkekler yaşamlarının tümü boyunca üretken, yani "fertil"dirler.
Kısırlığın sık görülen nedenleri nelerdir?
Çiftlerde kısırlık erkek, kadın veya her ikisindeki problemlere bağlı olabilir. Kısır çiftlerde problem %40 erkekte, %40 kadında ve % 20 ise her ikisinde beraberdir. Kısırlık günümüzde daha mı yaygınlaştı? Günümüzde evlenme yaşı arttığı için ve evlenen çiftler çocuk yapmayı erteledikleri için kısırlık daha sık görülmektedir. Ayrıca enfeksiyonların artması tüplerde tıkanıklığa neden olarak kısırlığa yol açar.
Stres kısırlığa neden olur mu?
Evet. Stres genelde kısırlığın sonucudur. Fakat çok ağır stres yumurtlamada problemlere ve cinsel ilişki sıklığının azalmasına da neden olur.
İnfertilite tedavisi gören çiftlerin gebe kalma şansı nedir?
Bu çiftin kısırlık problemine ve probleminin derecesine bağlıdır. Bazı nedenler çok kolay tedavi edilirken, diğerlerinde gelişmiş tekniklerin kullanılması ve zaman gerekebilir. İnfertilite tedavileri maddi ve manevi sabır gerektirir.
Doğum kontrol hapı kullanan kadınlar sonradan gebe kalmakta zorlanır mı?
Doğum kontrol hapları kısırlık yapmaz. Ancak bu hapları kullanmayı bıraktıktan sonra gebeliğin gerçekleşebilmesi için bir kaç ay geçebilir. Özellikle ileri yaş kadınlarda bu durum daha belirgin olup bu etki geçicidir.
Çiftler kısırlık nedeni ile bir jinekolog doktora başvurmadan ne kadar beklenmelidir?
Sağlıklı çiftlerin her ay gebe kalma şansı %20'dir. Çiftlerin yarısından çoğu 6 ay içinde gebelik elde eder. Eğer herhangi bir doğum kontrol yöntemi uygulamadan 12 aydır düzenli cinsel ilişkide bulunmanıza rağmen gebelik elde edemiyorsanız, bir an önce doktora başvurmanız gerekir
Bu kadar uzun süre beklememesi gereken çiftler var mı?
Eğer çiftler herhangi bir problemden şüpheleniyorsa, örneğin kadın eşin adetleri çok düzensiz veya yoksa, enfeksiyon öyküsü veya adet kanamaları ve ilişki sırasında şiddetli ağrı yakınması varsa, erkek eşte ise inmemiş testis, testislerden geçirilmiş operasyon veya testislerde yaralanma öyküsü varsa doktora hemen başvurmak gerekir.
Çiftler jinekolog doktora beraber mi gitmeli?
Çocuk sahibi olamamada problem kadında, erkekte veya her iki eşte de birden olabileceği için özellikle ilk vizite çiftlerin birlikte gelmeleri önerilir.
Jinekolojik muayene olmak gerekir mi?
Evet. Fizik ve pelvik muayene kısırlık araştırmalarının en önemli basamaklarından biridir. Kadın eşin jinekolojik muayenesi, ultrasonografik incelemesi'nin yapılması, rahim ağzından örnek alınarak patolojik inceleme yapılması ve mikrobiyolojik araştırmalar için örnek alınması gerekir.Erkek eşe ise bir ürolog tarafından testis muayenesi yapılarak gerektiğinde ultrason incelemesi istenebilir.
Kısır (infertil) çiftlerin ne kadarı tedavi edilebilir?
Çok eski dönemlerde infertil bir çift için fazla bir umut ışığı yoktu. Ancak bugün elimizde bulunan teknoloji ve ilaçlar sayesinde doğru tanı ve tedavi ile çiftlerin %85’i çocuk sahibi olabilmektedir.
Tüp bebek (IVF) ve Mikroenjeksiyon (ICSI) nasıl uygulanır?
IVF(Tüp Bebek Yöntemi): Her yumurtanın yanına yaklaşık 50 bin tane sperm konulur. Bir spermin yumurtanın içine kendi başına girerek döllenme işleminin gerçekleşmesi beklenir. Döllenmiş yumurta hücreleri bölünerek embriyoyu geliştirir. Embriyolar her gün kontrol edilerek 2-3 gün laboratuar şartlarında büyümeleri sağlanır. IVF; genellikle tüplerinde tıkanıklık nedeniyle gebe kalamayan hastalarda tercih edilen tedavi şeklidir. ICSI(Mikroenjeksiyon Yöntemi): Yumurtalar toplandıktan sonra çevrelerinde bulunan hücreler embriyolog tarafından ayıklanır. Özel çok ince, ancak mikroskop altında görülebilen aletler yardımı ile yumurta tutulur, içerisine bir sperm yerleştirilir. Aynı IVF’deki gibi bir gün sonra yumurtanın bölünmesi beklenir. ICSI; sperm sayısı düşük, hareketleri zayıf olan baba adayları ve yumurta rezervi azalmış anne adayları için uygun bir yöntemdir.
Tüp bebekte uygulanan enjeksiyon ilaçlarının nasıl uygulanacağını bilmiyorum, ne yapmalıyım?
Biz enjeksiyonlarınızın kendiniz tarafından veya eşiniz tarafından size uygulanmasını tercih ediyoruz. Genelde cilt altı enjeksiyon şeklinde kullanılan ilaçların uygulamasını öğrenmek kısa sürede mümkündür. Bu işlemi yapmak istemiyorsanız bile nasıl yapıldığını bilmeniz size bu işlemi uygulayacak kişileri kontrol etmeniz açısından önemlidir. Tüp bebek işleminde kullanacağınız ilaçlar size ayrıntılı bir şekilde anlatılacaktır. Yumurta toplama işlemi (OPU) ne kadar zaman alır? Opu işlemi ne kadar süreceği yumurtalıklardaki follikül sayısı ile ilişkilidir. Fakat ortalama 15-30 dakika sürdüğü söylenebilir. İşlem öncesi hazırlıklar ve işlem sonrasındaki dinlenme periyodunu da gözeterek minimum 3 saatinizi bu işleme ayırmanızı öneririz. Yumurta toplama ağrılı bir işlem midir? Opu (yumurta toplama) işlemi , hiçbir ilaç kullanılmadan da yapılabilen çok ağrılı olmayan bir işlemdir. Ancak günümüzde damar yoluyla kullanılan sakinleştirici ve ağrı kesici ilaçlarla en az rahatsızlıkla uygulanmaktadır. Ayrıca tamamen uyumak isteyen hastalar anestezi doktoru tarafından uyutulmaktadırlar.
Yumurta toplama işlemi sonrasında kendimi nasıl hissedeceğim?
Anestezik ilaçlarının etkisi ile uyku hali olabilir. Karında rahatsızlık hissi de olabilmektedir. Kendinizi yeterince iyi hissediyorsanız ertesi gün işinize dönebilirsiniz.
Yumurta toplama sırasında görülen follikül bir yumurta içerir mi?
Hayır. Fakat, bazen eğer çok sayıda follikül mevcutsa tümünü doğru olarak saymak mümkün olamaz. Bu durumda ultrasonografide gördüğümüzden daha fazla yumurta elde edilebilir. Ancak, ultrasonografide yalnızca birkaç follikülün var olduğu durumlarda maalesef yumurta da elde edilemeyebilir.
Tüp bebek tedavisi (ivf) için toplanan her yumurtada döllenme olur mu?
Ortalama döllenme oranı %65 olarak gerçekleşmektedir. Bazı çiftlerde daha yüksek oranda döllenme gerçekleşirken, nadiren de maalesef hiç döllenme olmamaktadır.
Embriyolar ne zaman dondurulur?
Döllenme gününden altıncı güne kadar IVF ekibinin uygun göreceği herhangi bir günde dondurulabilirler. Dondurulan embriyolar ne kadar saklanabilir? Kimse bu sorunun kesin cevabını bilemez. Ancak ülkemizdeki kanunlar bu süreyi üç yıl ile sınırlandırmıştır. Bu sürede hatta çok daha uzun sürelerde saklamanın da başarılı olduğunu biliyoruz.
Embriyo Transferimden sonra arta kalan tüm embriyolar dondurulacak mı?
Tüm embriyolar her zaman istenen gelişmeyi gösteremezler. Dondurma işlemi için hepsinin gelişiminin ve görünümünün beklenen düzeyde olması gerekir. Embriyo transferi gününden önce dondurulmuş embriyonuz varsa transfer işlemi sırasında bilgilendirilmeniz gerekir.
Normal aktivitelerime ne zaman başlayabilirim?
Transferden iki gün sonra normal aktivitelerinize dönebilirsiniz. Eğer işiniz çok stresli ve yorucu ise bu konuyu doktorunuzla konuşmanızı öneririz.
Embriyo transferinden (ET) sonrası ne zaman cinsel ilişkide bulunabiliriz?
Gebelik testinin sonucunu alana kadar cinsel ilişkide bulunmamalısınız.
Transfer sonrasında ne kadar istirahat etmeliyim?
Bir yatakta rahat ettiğiniz pozisyonda uzanabilir, bir sandalyede oturabilirsiniz. Tuvalet ve benzeri durumlar dışında bir-iki gün boyunca istirahat etmeniz yeterlidir.
TÜP BEBEK İŞLEMİNİZDEKİ BAŞARILIYI ARTTIRMAK İÇİN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?
Doktorunuza danışmadan ilaç kullanmayınız IVF doktorlarına danışmadan alabileceğiniz yegane ilaçlar 'acetaminophen' (paracetamol) içeren ağrı kesici ilaçlardır. Sigarayı mutlaka bırakmalısınız. Birçok çalışma sigara içmenin hamilelik oranlarını azalttığını düşündürmektedir. Eğer tamamen bırakamıyorsanız, özellikle embriyo transferinden sonraki dönemde sigara sayısını azaltmanız bile olumlu bir etki yapacaktır. Alkol almamalısınız Tüp bebek tedavisinde erkekler ve kadınlar yumurta toplama işleminden (OPU) önce günde iki kadehten fazla alkol almamalıdır. Embriyo transferinden (ET) sonra kadın partner tüm alkollü içeceklerden kaçınmalıdır. Bu dönemde Sıcak banyo ve saunaya girmeyiniz Yüksek sıcaklığın, sperm hareketliliği (motilitesi) ve rahimdeki embriyo üzerine olumsuz etkide bulunduğu gösterilmiştir. Erkekler, yumurta toplama işleminden en az 90 gün öncesinden itibaren; kadınlar da embriyo transferinden sonra yüksek sıcaklıktan uzak durmalıdırlar.