TARİHİN AYNASI’nın bu haftaki konusu: ATATÜRK’ÜN TARİHÎ TRABZON NUTKU
Mustafa Kemal Atatürk’ün 15 Eylül 1924 tarihli Trabzon Nutku Atatürk Alanı’ndaki heykelin yanı başında tarihi bir hatıra olarak konulmalıdır. Gerek Büyükşehir gerekse Ortahisar Belediyesi dolayısıyla Trabzon Valiliği bu konuda girişimlerde bulunmalıdır.
Zira nice insanın haberi dahi olmadığı Mustafa Kemal Atatürk’ün bizzat Trabzon Meydanındaki eski Belediye Binasının balkonundan 15 Eylül 1924 yılında şehre ilk teşriflerinde buyurduğu Trabzon Nutku’nun ne anlama geldiğini az sonraki tercümede göreceksiniz. İşte o çevrisini gerçekleştirdiğim tarihî Nutkun tarihin aynasındaki Osmanlıcası:
İşte sadeleştirilmiş zamanımız Türkçesiyle tercümesi:
TRABZON VE TRABZONLULARIN YÜCE ZATLARI İLE TRABZONDA BİR ARADA BULUNDUĞUMDAN PEK BÜYÜK MEMNUNİYET HİSSEDİYORUM. BİLHASSA BUGÜN YAPTIKLARI HARARETLİ KARŞILAYIŞTAN, GÖSTERDİKLERİ CİDDÎ KIYMET VE SAMİMİ MUHABBETTEN DOLAYI MUHTEREM TRABZON AHALİSİNE ARZ ETMEYİ VAZİFE BİLDİĞİM KALBÎ TEŞEKKÜRLERİMİ YÜCE KİŞİLİKLERİNE HİTAP İLE AÇIKLAMAYA FIRSAT BULDUĞUMDAN PEK BAHTİYARIM.
EFENDİLER! HEMEN BÜTÜN TRABZON HALKINI TEK BÜTÜN BİR SAMİMİYET KİTLESİ HALİNDE GÖRDÜM. KADINLARININ, ÇOCUKLARININ, İHTİYARLARININ GÖZLERDİNDE YAŞ GÖRDÜM. BU NE BÜYÜK COŞKU, BU NE ŞEFKAT, BU NE YÜKSEK AHLÂKTIR. İTİRAF ETMEYE MECBURUM Kİ; GÖZLE GÖRÜLÜR ŞAHİTLİK VE DUYGULARIMIN BU KIYMETLİ MEMLEKET VE BU MUHTEREM HALK HAKKINDA BENDE MEYDANA ÇIKARDIĞI FİKİRLERİ, KANAATLARI BU GÜNE KADAR HİÇBİR VASITA TEMİN EDEMEMİŞTİ. EMİN OLABİLİRSİNİZ Kİ, TRABZON’U VE MUHTEREM TRABZONLULARI ZİYARET ETMEK SENELERDEN BERİ BENDE HÂKİM OLAN BÜYÜK BİR ARZU, DERİN BİR ÖZLEM HALİNDE İDİ. BENİ BU SAADETTEN BUGÜNE KADAR MAHRUM EDEN, MALUMUNUZ OLAN HALLER VE ŞARTLAR İDİ. BUGÜN ÇOK MES’UDUM. ÇÜNKÜ: BENİ SEVDİKLERİMİ GÖRMEKTEN MEN EDEN BU UĞURSUZ ŞARTLAR TAMAMEN ORTADAN KALDIRILMIŞTIR.
ÇOK ARZU EDERDİM Kİ ÇOK SAYIDA TELGRAFLARLA BENİ GÖRMEK ARZUSUNU BEYAN EDEN TRABZON ÇEVRESİNİ VE ÇEVRE HALKINI ZİYARETLE ŞEREF BULAN OLAYIM. FAKAT O ZAMAN TAHSİSİNE İMKÂN OLMAYACAKTIR. NE YAZIK Kİ ONLARI ŞİMDİLİK HÜRMETLE YÂD, SELÂM VE MUHABBETLERİMİ TAKDÎM EYLEMEKLE YETİNMEK MECBURİYETİNDE BULUNUYORUM.
ARKADAŞLAR! BEŞ SENE EVVEL İLK DEFA SAMSUNA AYAK BASTIĞIM ZAMAN BANA KALP KUVVETİ VEREN VATANDAŞLARIMIN İLK SAFINDA KAHRAMAN TRABZONLULARIN BULUNDUĞUNU ASLA UNUTMAYACAĞIM. SAKARYA BÜYÜK KANLI SAVAŞINA ÜÇÜNCÜ FIRKA İLE YETİŞEN TRABZON EVLÂTLARININ MUHAREBE MEYDANINDA GÖSTERDİKLERİ FEDÂKÂRLIKLARIN KIYMETLİ HÂTIRASI DAİMA DİMAĞIMDA NAKŞOLMUŞ KALACAKTIR.
BU VATANSEVER HALKA, O KAHRAMAN EVLÂTLARA MÂLİK OLAN BU KIYMETLİ MEMLEKETİMİZİ BİR ERMENİSTAN MAHRECİ( ÇIKIŞ YERİ –ÜSSÜ) VEYA HAYAL EDİLEN BİR PONTUS KRALLIĞI ÜLKESİ YAPMAK TALEP VE TEHDİTLERİ NE KÖTÜ İDİ. ŞÜPHESİZ O KÂBUSLAR EBEDİYYEN HAYAL OLMUŞTUR.
EFENDİLER! VATANIN BİRLİĞİNİ, HÜRRİYET VE İSTİKLÂLİNİ TEMİN EDEN MİLLETİMİZİ CUMHURİYET İDARESİNE KAVUŞTURAN İNKILÂBIMIZ, İKTİSÂDÎ REFAH VE SAADETİMİZİ MEDENİYET ÂLEMİNDE LÂYIK OLDUĞUMUZ MEVKİİ DE TEMİN EDECEKTİR. BU ÇOK FEYİZLİ, AHALİSİ ZEKİ, MÜTEŞEBBİS, ÇALIŞKAN OLAN TRABZONUMUZU AZ ZAMANDA DAHİLE DEMİRYOLUYLA BAĞLANMIŞ, GÜZEL RIHTIM VE LİMANLA TEÇHİZ EDİLMİŞ GÖRMEK ARZULARIMIN SONUCUDUR.
TRABZON, TÜRK CAMİASINDA CUMHURİYETİN ZENGİN, KUVVETLİ, HASSAS, PEK MÜHİM DAYANAK KAYNAKLARINDAN BİRİDİR. BÖYLE BİR CUMHURİYET ŞEHRİ ELBETTE LÜZUMLU GÖRDÜĞÜ BÜTÜN BAYINDIRLIK VE İLERLEME SEBEPLERİNE MÂLİK OLACAKTIR.
SÖZLERİME NİHÂYET VERİRKEN MUHTEREM TRABZONLULARA MUHABBET VE HÜRMETLERİMİN VE GÖSTERDİKLERİ SAMİMİ HİSSİYATTAN DOLAYI FİKİRLERİMİN ULAŞTIRILMASINA ELÇİLİK BUYURMANIZI RİCA EDERİM” (Tercüme: Trabzon 2. Ve 3. Noterleri Yeminli Tercümanı: Mustafa YAZICI)
Malum olduğu üzere Mustafa Kemal Atatürk Osmanlı Türkçesini ilmen en güzel bilen ve de kullanan adamların da başında geliyordu. Bu nedenle ben eminli bir tercüman olarak yaklaşık otuz- kırk yıldır moto-mot (kelimesi kelimesine) tercüme yaparak Trabzon’da bütün Belediye erkânına, Trabzon Valiliğine, Tugay Komutanlığına, Askerlik Daire başkanlarına Trabzon Belediyesi Kültür Araştırma Kurulunda birkaç defa resmen yayınlatarak dağıttığım bu çok önemli tarihî Atatürk-Trabzon vesikasını bu defa gençler ve halkımız için sadeleştirerek yayınladım. Umarım makbule geçecektir. Nedense Atatürk’ün Trabzon Nutku, Trabzon’daki Atatürk köşkünden bile daha önemli olduğu halde, nedense KTÜ Rektörlüğü’nde, Kütüphanesinde, Trabzon Valiliği’nde, Trabzon Büyükşehir ve Ortahisar Belediyelerinde Atatürk Portresinin yanında Osmanlıca ve Türkçesiyle bir panoda takılı görülmez. Gerçekte ise Trabzon Meydanında (şimdi adı Atatürk meydanıdır) Atatürk Heykelinin yanında dev açılmış sarı maden bir kitap halinde yer almalıdır. Bilhassa Turizm için çok yararlı olur. Meydan Parkında dev Trabzonspor Logosunun yanında fotoğraf çektirenler bu Nutuk yanında da çektirirler. Öğrenirler. Hatıra kalır, unutmazlar. Çok tarih sever olan Trabzon Valimiz Sayın Yücel Yavuz Bey ve Sayın Belediye başkanlarımızın Trabzon’un fetih tarihinde asla rücu ettikleri, Fetih tarihini 15 Ağustos olarak Osmanlıca Valilik kayıtlarına göre ilmen değiştirdikleri gibi Atatürk’ün Trabzon Nutkunda da asla rücu’ ederek bu Nutkun Osmanlıca ve Türkçesini Atatürk Parkına heykeli yanına dev bir şekilde yerleştireceklerine inanıyorum.
İşte o tarihî Heykel
Bu Nutku TANÎN GAZETESİ yayınlamıştır. Bu Nutukta Trabzon ve Trabzonlular için çok önemli açıklamalar mevcuttur. Bir nevi vasiyettir. Malüm Bursa Nutku ve Balıkesir Hutbesi de çok meşhur tarihî belgedir. Fakat bu Nutuk direkt Trabzonlular içindir. Şimdi bu önemli açıklamalarına bakalım. Şöyle ki:
Trabzonlulara “Efendiler! Yüce zatlar!” “muhterem=hürmete lâyık” şeklinde hitap etmektedir. Atatürk’ ü Çanakkale ve Kurtuluş savaşlarından sonra bu ilk ziyaretinde görenler ağlamışlardır. Atatürk Dünyada şimdiye kadar kendisini Trabzon halkı kadar hiç kimsenin etkilemediğini iitiraf etmiştir. Sakarya’da ve Samsun’a çıkışta yanında kendine en ön safta destek verenlerin Trabzonlu olduğunu vurgulamaktadır. Trabzona her zaman gelmek istediğini, fakat kötü olaylar ve şartlar sebebiyle özlemine rağmen ancak fırsat bulabildiğini, hatta Trabzon merkezi haricindeki yerlere de gitmek istediği halde zaman bulamayışına dikkat çekmiştir. Trabzon’u bir Ermenistan çıkış üssü veya bir Pontus krallığı ülkesi yapmak hayalinin asla gerçekleşemeyeceğini, ebediyen bir hayal olarak kalacağını bizzat Trabzonlulara yüz yüze haykırarak belediyenin balkonundan vasiyet etmiştir. Yani bu sadece siyasî değil çok yönlü bir tarihî bir vasiyettir. Her şehre ve halkına nasip olmamıştır.
Cumhuriyet idaresinin Trabzonluları Medeniyet âleminde gereken i iktisadî refah ve mutluluk mevkiine çıkartacağına işaret etmiştir. EN BÜYÜK ARZUSUNUN TRABZONU DEMİRYOLU, RIHTIM VE GÜZEL BİR LİMANLA DONANMIŞ GÖRMEK OLDUĞUNU BİLDİRMİŞTİR.
Zaten bir hafta sonra Samsun- Çarşambada Trabzon Demiryolunun temelini bizzat kendisi Trabzon’un en büyük tüccarlarından olan Nemli zadelerden aldığı on bin altınla ve elindeki gümüş kazmayla atmış ve başlatmıştır. Biz bu fotoğrafı kitap kapağı yaparak TBMM’deki belgelerle Trabzon İhracatçılar Birliğinde yayınladık. Ne yazık ki Atatürk’ün Trabzon Demiryolu sonradan sökülmüştür. Samsundan Sivas’a Demiryolu yapıldığı halde Trabzon’a geçirtilmemiştir. Halâ Cumhuriyet treni Trabzon’a gelmemiştir. O demiryolunun raylarının bazı parçaları Çarşamba’da yer yer halâ durmaktadır. Demek ki, “Atatürkçüyüm” diyen nice kimselerin Atatürkçülüğü hâlâ sahtedir. Bu nedenle Atatürk’e “ evet”,bu sahte şekil Atatürkçülüğe ebediyen “hayır” diyoruz.
İşte o kitap kapağı ve o tarihî fotoğraf..
Trabzon Şehrinin Türk Dünyası şehirleri açısından da önemli olduğunu haber vermiştir. Bu Nutukta söylediği sözlerin herkese ulaşması için elçilik yapılmasına çalışılmasını Trabzonlulara rica etmiştir. Yukarıda ise Trabzonlulara arz etmiştir. Trabzonluların kendisini hiç yalnız bırakmayışlarıyla olan duygu ve fikirlerinin kendi hafızasına nakşolduğunu, Trabzonluları hiç unutmayacağını belgesel olarak bu nutka dahil etmiştir. Peki bu durumda Trabzonlular O’nu nasıl unutabilirler? Bu nedenle bu tarihî Nutuk bugün Trabzon’da en güzel şekilde Türkiye Emekliler Derneği Trabzon Şubesinde Orijinal şekli ve tercümesiyle salonda takılı durmaktadır. Bunun için Şube başkanı Sayın Burhan BAYRAKTAR beyi Trabzon adına, Atatürk ve Cumhuriyet anısına cân-ü gönülden tebrik ediyorum. Trabzon Millî Eğitim Müdürlüğü bu tarihî Nutku Trabzon’daki bütün Okul müdürlüklerine göndermeli, okutmalı, öğretmeli ve Trabzon’da bütün kamuoyunda yer almalıdır. Zira, asıl Müddei(davacı) Tarih ve vatandır. Laf ve gösteriş Atatürkçülüğünden bıktık usandık. Umarım Atatürk olsanız siz de rahatsız olursunuz. Rol yapmaya ne gerek var? Atatürk’ün bizden asıl istediği bu tarihî Nutka uyulmasıdır. Gelecek hafta Tarihin Aynası’nda Trabzon’u fetheden Fatih Sultan Mehmed’in tarihî Trabzon Nutku’nda buluşmak üzere hoşça kalınız. Okuyucularımıza Selâm-sevgi ve saygılarımızla arz olunur.