Reçete’nin bu haftaki konuğu Op. Dr. Uğur Kıran oldu.
Özel Medicalpark Karadeniz Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı, Op. Dr. Uğur Kıran, kireçlenme, menisküs, kalça ve diz protez ameliyatları, omuz ameliyatları konularında açıklamalarda bulundu
KİREÇLENME “ARTROZ” NEDİR?
Halk arasında kireçlenme olarak bilinen hastalık ya da tıbbi adı ile “artroz” veya “osteoartrit” eklemlerde meydana gelen aşınma ve yıpranma sonucu ortaya çıkar. Kemiklerimizi birbirine bağlayan eklemlerimizde, karşılıklı kemik yüzeyleri üzerini kaplayan, ağrısız ve kaygan hareketi sağlayan eklem kıkırdağı bulunur. Yıllar içinde bu parlak ve düzgün yüzeyli doku aşınır, eskir ve yer yer dökülerek altındaki kemik ortaya çıkar. Yaygın inanışın aksine, artrozda eklemlerde kireç birikmesi söz konusu değildir.
KİREÇLENME EN ÇOK HANGİ EKLEMLERİ TUTAR?
Artroz en sık yük taşıyan eklemlerde görülür. En fazla diz eklemi olmak üzere, kalça, el parmakları ve omurga sık olarak tutulur. Buna karşın, özel bir yaralanma olmadığı müddetçe bilek, omuz, dirsek gibi eklemlerin tutulumu nadirdir.
BELİRTİLERİ NELER?
Artrozun en önemli bulgusu ağrıdır. Önceleri eklemi kullanmakla artıp dinlenmekle geçen ağrılar, hastalık ilerledikçe kalıcı hala gelebilir. Eklemlerde şişlik, kemik çıkıntılar ve şekil bozuklukları ortaya çıkar. Kemik yüzeylerin birbirine sürtünmesi sonucu kıtırtı şeklinde sesler duyulabilir. Eklemlerin hareket açıklığı azalır ve tutulan eklemde işlev kaybı ortaya çıkar.
KİREÇLENMEDE RİSK FAKTÖRLERİ NELER?
Artroz için en önemli risk faktörü yaştır. 65 yaşın üzerindeki kişilerin üçte birinde röntgen grafileri ile saptanan artroz bulguları vardır. Obezite en önemli faktörlerden birisidir. Yaştan bağımsız olarak obez kişilerde artroz riski erkeklerde 2 misli, kadınlarda 3 misli artar. Bilinmeyen nedenlerden dolayı kadınlarda artroz erkeklere oranla iki misli daha sık görülür. Ailevi birtakım faktörlerin de olduğu düşünülmektedir.
KORUNMAK İÇİN NELER YAPILMALI?
Eklemlerde artroz oluşmasını önlemek için en önemli faktör obeziteden kaçınmaktır. Yürüme sırasında vücut ağırlığının 3 ila 6 misli diz eklemine biner, bu nedenle bir kilo fazla bile olsa bu dize 6 kg olarak yansıyacaktır. Aşırı kiloların eklemde oluşturduğu anormal yükler, kıkırdak dokusunda geri dönüşü olmayan hasarlara yol açar ve beklenenden çok daha erken yaşta artroz görülmesine neden olur.
MENİSKÜS NEDİR?
Kırk yıl öncesine kadar menisküslerin işe yaramaz artıklar olduğu düşünülürdü. Bu nedenle dizi ağrıyan her hastada menisküs yırtığı akla gelir ve ameliyat sırasında menisküsler sağlam bile olsa, nasıl olsa ileride yırtılacak diye tamamen çıkartılırdı. Ancak son yıllarda menisküslerin dizlerin normal işlevi için çok önemli görevleri olduğu anlaşıldı. İki kemik arasında yerleşen menisküsler bir conta gibi görev yaparak eklem kıkırdağını anormal yüklenmelerden korurlar.
MENİSKÜS YIRTIKLARI NASIL OLUŞUR?
Gençlerde ve ileri yaştaki bireylerde menisküs yırtıklarının oluş şekli farklıdır. Gençlerde, menisküsün yırtılması için çok ciddi bir travma gerekir. Bu genellikle sabit ayak üzerinde dönme hareketi sırasında oluşur. Futbol, basketbol, kayak gibi sporlarda oluşan yırtıklar buna örnektir.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
Menisküs yırtıkları oluşurken hastalar genellikle ani bir ağrı batma ya da yırtılma hissederler. Yırtılan menisküsün hangisi olduğuna bağlı olarak ağrı dizin iç ya da dış kısmında daha belirgindir. Birkaç saat içinde dizin içinde sıvı veya kan toplanmasına bağlı olarak diz ekleminde şişlik ortaya çıkar. Genellikle yaralanan dizin üzerine basmak mümkündür ancak topallama vardır ve sporcular genellikle sporu bırakmak zorunda kalırlar.
YIRTIKLARA NASIL TANI KONULUR?
Doktorunuz menisküs yırtığı tanısına ulaşmak için önce olayın oluş şeklini anlatmanızı isteyecek. Daha sonra dizinizi muayene ederek menisküs yırtığı bulgularını araştıracaktır. Bu sırada yan ve çapraz bağlarınızı da muayene eder. İyi bir hikaye ve fizik muayene sonrasında menisküs yırtığı tanısı büyük ölçüde ortaya çıkar. Menisküs yırtıklarının tanısını doğrulamak için son yıllarda en güvenilir yöntem diz ekleminin manyetik rezonans görüntülemesidir (MR).
MENİSKÜS ONARIMI NASIL YAPILIR?
Dizin uzun dönem sağlığı için çok önemli olan görevlerini yerine getirmeleri için menisküs yırtıklarında ilk seçenek onarımdır. Menisküslerin damarlanma özellikleri nedeniyle iyileşme yetenekleri çok yüksek değildir . Menisküs tamiri günümüzde artroskopik cerrahi ile yapılmaktadır.
ARTROSKOPİ NEDİR?
Artroskopi eklemi ilgilendiren hastalıkların tanı ve tedavisinde kullanılan minimal bir cerrahi yöntemdir. Artroskopi hekiminizin, artroskop olarak adlandırılan, kurşun kalem inceliğinde bir alete yerleştirilmiş küçük bir lens ve aydınlatma sistemi sayesinde 4,5 mm lik açılan deliklerden diz eklemin içerisini ayrıntılı bir şekilde görmesine yardımcı olur. Yani, artroskopi “eklemin içine bakmak” anlamına gelir. Eklemin içini görmemizi sağlayan alete ise artroskop denir.
TOTAL KALÇA PROTEZİ KİMLER İÇİN UYGUNDUR?
Kalça eklemi artrit, kalça çıkığı, kırık ya da damarlanma bozukluğuna bağlı olarak ileri derecede hasar görmüş kişilerde, diğer tedavi yöntemleri (ilaçlar, fizik tedavi, eklem içi enjeksiyonlar, baston kullanımı) ile sonuç alınamazsa kalça protezi uygulanır.
SON GELİŞMELER NELER?
1960 yılında ilk kez uygulanan protezlerde, yıllar içinde materyel, teknoloji ve cerrahi tekniklerde büyük gelişmeler ortaya çıkmıştır. Önceleri sadece metal ve plastik arayüzden oluşan protezlere, günümüzde metal-metal ve metal-seramik arayüzler eklenmiştir.
PROTEZ AMELİYATI NASIL YAPILIR?
Total kalça protezi genel veya epidural (belden uyuşturma) anestezi ile yapılabilir. Ameliyat yaklaşık olarak 2 saat civarında sürer. Ameliyat sonrası ağrıyı engellemek için epidural veya damar yolundan takılan ağrı pompaları kullanılır. Ameliyat sırasında ve sonrasında kaybettiğiniz kan için damar yoluyla kan verilebilir.
ARTSOSKOPİK OMUZ AMELİYATI NEDİR?
Omuz çok hareketli bir eklem olması nedeniyle sıklıkla sakatlıklara maruz kalır ve bunun sonucunda ağrı, hassasiyet, zayıflık, gevşeklik ve hareket kısıtlılığı gelişebilir. İyi bir muayene ve gerekli tanı yöntemleri sonrasında problemin tam olarak ne olduğunu anlamak ve tedavi etmek amacıyla omuz artroskopisi gerekebilir.
EN YAYGIN YAPILAN TAMİRLER NELERDİR?
Rotator manşet yırtıkları, kemik çıkıntılarını tıraşlama, labrum yırtıkları tamiri, bağ tamiri, eklem içi enflamasyonlu dokuları ve serbest kıkırdakları temizleme, tekrarlayan omuz çıkıları tamiri, kist eksizyonu.
OMUZ ARTROSKOPİSİ NE ZAMAN ÖNERİLİR?
Eğer ameliyat dışı tedavi yöntemlerine yanıt vermeyen ağrılı bir omzunuz varsa ortopedi hekiminiz size omuz artroskopisi önerebilir. Ameliyat dışı tedavi yöntemleri dinlenme, fizik tedavi, ilaç tedavisi ve lokal enjeksiyonlardır. Bu yöntemler omuzdaki enflamasyonu azaltabilir.
PRP NEDİR?
PRP yani “trombositten zengin plazma” kanımızın onarıcı hüclerinin yara, doku iyileşmesi ve yenilenmesi için kullanılmasıdır. Yıpranan, hasarlanan, yaşlanan dokularımızın yenilenme sürecine girmesinde oldukça başarılı bir tedavidir. Vücudumuzun dokularındaki hasar onarımını, yaşlanma etkilerini geriye çevirme, iyileştirme özelliğini tetikleyen biyolojik bir tedavi yöntemidir.
PRP'NİN KULLANILDIĞI HASTALIKLAR NELERDİR?
Kronik tendinopatiler: Tenisçi dirseğinde PRP uygulamaları ile %80-90 oranında başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Bu oran kortizon uygulaması ile elde edilen sonuçlardan biraz daha iyidir, ayrıca kortizon uygulamasının dezavantajlarından kaçınılmış olur. Bu hasta grubunda istirahat, ilaçlar ve fizik tedavi yöntemleri ile yeterli sonuç alınamayan durumlarda PRP tercih edilmelidir.
Diz bağ yaralanmaları: Sporcularda sık görülen iç yan bağ yaralanmaları sonrası PRP enjeksiyonları ile daha hızlı iyileşme ve daha kısa sürede spora dönüş olduğunu gösteren çalışmalar vardır.
Kas yaralanmaları: Yine sporcularda görülen kas çekmeleri veya kas içi kanamalarda PRP enjeksiyonları ile daha hızlı spora dönüş bildirilmiştir.
Osteoartrit (Kireçlenme): Diz eklemindeki osteoartritin erken evrelerinde PRP enjeksiyonları ile 6 ay süreyle hastaların ağrılarında azalma ve fonksiyonlarında düzelme olduğu bildirilmiştir. Ancak PRP tedavisi hastalığın doğal seyrini değiştirmez ve var olan aşınma ve yıpranmayı geri döndüremez.
Kıkırdak onarımına destek olarak: Genç hastalardaki kıkırdak yaralanmalarının tedavisi halen önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Günümüzde hasarlı eklem kıkırdağını orijinal mimari yapısı ve biyolojik özellikleri ile yeniden oluşturmak mümkün değildir. Birçok tedavi yöntemi ile oluşturulan tamir dokusunun kalitesini artırmak için PRP uygulamaları gündeme gelmiştir.
PRP BİR İLAÇMIDIR?
PRP bir ilaç değildir. Kişinin kendi kanı dışında başka bir madde içermez. Etkisi ilaçların aksine uygulandığı bölge ile sınırlıdır. Böbrek, karaciğer ve midede yan etkilere yol açmaz. Kortizon içermez. PRP'nin içinde, vücudun iyileşme cevabındaki hücrelerin bölgeye ulaşmasını ve çoğalmasını sağlayan büyüme faktörleri yer alır. Bu faktörler aynı zamanda yeni damarların oluşumu, enfeksiyonların önlenmesi ve doku proteinlerinin üretimi konularında olumlu etkilere sahiptirler.
YAN ETKİLERİ VAR MIDIR?
PRP uygulaması sonrası düşük oranda enjeksiyon bölgesinde artmış şişlik ve ağrı olabilir. Bu ağrı birkaç gün devam edebilir, ancak basit ağrı kesiciler ve buz uygulaması ile bu sorun giderilebilir. Bunun dışında PRP'nin böbrek, karaciğer mide gibi iç organlarda yan etkisi yoktur. Kişinin kendi kanı kullanıldığı için allerjik reaksiyon yapma riski yoktur.